مسجد مدرسه حیدریه

عید سال 94 من و یکی از دوستان تو مسجد مدرسه حیدریه یه غرفه نمایشگاهی داشتیم. یادمه اون زمان که داشتیم روی تزیینات غرفه کار میکردیم و برای استراحت وسط غرفه نشسته بودیم دوستم بهم گفت فکر کن که مثلا ما وسط یه خیابون نشسته ایم. راست میگفتم اگر همت دوستداران و دلسوزان اداره میراث فرهنگی نبود تا الان شهرداری این بنا را تخریب و به خیابان انصاری شرقی تغییر نام داده بود. تلاش بودن یا نبودن این بنا با تمام حاشیه هایش به اندازه قدمتش می ارزد. من سعی می کنم که در هر پست به یک بنا هم از دیدگاه خودم به عنوان یک بازدید کننده و هم از دیدگاه یک متخصص همراه با عکس های خاص همون بنا معرفی کنم.

مسجد حیدریه 

مسجد حیدریه به عنوان یکی از شاخص ترین مساجد باقیمانده از عصر سلجوقیان در ایران، در محله بلاغی قزوین واقع شده است. در خصوص تاریخ ساخت و بانی مسجد حیدریه، اطلاع دقیقی در دست نیست، اما برخی قدمت بنای نخستین مسجد حیدریه را به تقریب، قرن دوم هجری قمری می دانند. متاسفانه بانی بنا هم مشخص نیست، ولی به نظر می رسد همان مسجدی باشد که امام رافعی و حمدالله مستوفی، آن را، جامع اصحاب ابوحنیفه ذکر کرده اند.

امام رافعی متذکر شده است که منبر بزرگ آن، در سال ۴۴۰ هجری قمری از ری حمل شد و بنا در نتیجه زمین لرزه سال ۵۱۳ هجری قمری تا حدود زیادی از بین رفت و گنبد آن شکاف برداشت و به خواهش اصحاب ابوحنیفه، امیرزاهد خمارتاش بن عبدالله عمادی به تجدید عمارت آن پرداخت. ظاهر امر نیز این موضوع را تایید می کند، زیرا گچ بری های نفیس مسجدحیدریه، شباهتی به گچ بری های مسجدجامع قزوین دارد و ممکن است کار استاد واحدی باشد و به گفته حمدالله مستوفی طاق بزرگ محراب مسجد حیدریه را مرحوم خواجه عزالدین حنیفی ساخته است. مسجد حیدریه قزوین در طی این قرون محلی برای اجتماعات حنیفیان بوده است.

 مسجد حیدریه تا دوران حکومت صفویان دایر بوده و به نظر می رسد که به جهت انتخاب مذهب شیعه اثنی عشری، توسط پادشاهان صفوی، از نظر افتاده و متروک و خراب گردیده است، تا این که در دوره قاجار، با افزودن ایوانی در مقابل شبستان و حجره هایی در اطراف مسجد حیدریه برای استفاده طلاب، تا اندازه ای رونق گرفت و مورد استفاده دوباره واقع شد. از جمله تغییرات دیگری که در دوره قاجاریه صورت گرفت، اضافه کردن طاق نماها، گوشواره های ورودی آن تاکید بیشتری بر سر در آن گردید.

 این مسجد که اکنون از آن جز شبستانی باقی نمانده است، بنایی است آجری که با تورفتگی های فراوانش، یادآور زیبایی سبک معماری عهد سلجوقی است. این تو رفتگی ها و برجستگی ها را می توان در تمام بخش های شبستان مشاهده کرد. معمولا در کتب وابسته به معماری دانشمندان غربی که درباره ابنیه ایران تحقیق کرده اند، نام این بنا را در کنار بناهای شاخص می توان یافت. به طور کلی در بنای مسجد حیدریه تنها دو عامل تزیینی مشاهده می شود. یکی آجری و دیگری گچی. آن چه به زیبایی مسجدحیدریه کمک بسیار می کند، تناسب گچ بری و تزیینات آجری آن است که در تمام بخش های شبستان به وضوح دیده می شود.

مسجد حیدریه تماما با آجر ساخته شده و درز آجرها به شکل زیبایی با گچ بندکشی و دیوارهای داخلی آن با طاقنماهای مقرنس دار و کتیبه های بسیار زیبایی تزیین شده است . کتیبه های شش طاقنمای کوچک، از آیات سوره حشر است که به خط بسیار زیبای نسخ به طور برجسته گچبری شده است . یک کتیبه سراسری به خط کوفی، تمام دیوارهای ایوان را می گردد و نظیر کتیبه مقصوره مسجد جامع کبیر قزوین است. در دیوار جنوبی مسجد حیدریه، محرابی واقع است که از نظر طرح و نوع کار، بهترین نمونه هنری و یکی از باشکوه ترین محراب های کریم با گچ در زمینه آبی نوشته شده است . در اطراف محراب و در داخل باندها، شش کتیبه به خط نسخ و کوفی وجود دارد . کتیبه های کوفی گلدار، کوفی گل و برگ دار و کوفی پیچیده این قسمت ها، از نظر فرم و حالت، جلوه گر یک دنیا زیبایی است . جبهه محراب نسبتا سالم است؛ ولی از نیم آن تا سطح زمین به واسطه رطوبت ریخته است . طاقنماهای زیر گنبد نیز با کتیبه زیبایی به خط ثلث برجسته تزیین شده است . در این کتیبه، پس از نیایش پروردگار و ستایش پیامبر اکرم (ص) و ذکر اسامی خلفای راشدین، احتمالا نام پادشاه وقت و بانی و تاریخ ساخت مذکور بوده که متاسفانه تمام این قسمت ها ریخته و از این رو نمی توان اطلاع دقیقی از سازندگان این بنا به دست آورد. 

مدرسه حیدریه

دکتر ناصر نوروززاده چگینی ، کارشناس و پژوهشگر پر سابقه میراث فرهنگی و مدرس دانشگاه که هم اکنون مسئولیت تیم کاوش در مجموعه تاریخی حیدریه را بر عهدا دارد تاکید می کند: " بر اساس کاوش های انجام شده، بنای کنونی مدرسه بر روی پلان مدرسه قاجاری ساخته شده و تغییرات چندانی هم داده نشده است و این صحن همان صحن مدرسه قدیمی است. علاوه بر آن در جبهه شرقی گنبد خانه مسجد حیدریه، بقایای ساخت و ساز مربوط به دوران صفوی به قبل را پیدا کردیم، گرچه هنوز مطالعات ما تکمیل نشده و نیاز به کار دارد، اما ممکن است به آثار پیش از دوره صفوی برسیم. در همین حال، در بخش دیگری، بقایای یک شبستان ستون داری را پیدا کردیم که میتواند مربوط به دوران ایلخانی و یا تیموذری باشد که بعد ها مدرسه قاجاری بر این بقایا ساخته شده است."

برای کسب اطلاعات بیشتر روی لینک زیر کلیک کنید.

http://www.farvardinemruz.ir/?type=dynamic&lang=1&id=1279

حالا میرسیم به نظر من به عنوان یه بازدید کننده و دوستدار تاریخ و فرهنگ ایرانی. دیدن اونهمه شکوه از بنا یه احساس افتخار تو آدم ایحاد میکنه مخصوصا الان که به همت اداره میراث فرهنگی و تلاش های شبانه روزی و بی دریغ استاد چگینی و مهندس جبرییلزاده و همکارای گرامیشون در حال کاوش هستند. هم اکنون که بنا در حال کاوش میباشد انتظار زیادیست که بخواهیم به این بنا آنطور که شایسته آن است بپردازند. من همین قدر که این بنا سرپاست و خیابان شهید انصاری شرقی نشد خیلی خوشحالم. در اینجا من فقط درباره دوست داشته هام صحبت کنم. من از اینکه حیاط مسجد آسفالت بود که اصلا هیچ ربطی به بنا با آن با شکوهی ندارد خوشم نیومد و دوست دارم تمام حیاط با سنگ فرش بشه اما به قول خانم جبرییلزاده از سیمان استفاده نشه. سیمان دشمن بناهای تاریخیه و باعث میشه که رطوبت از بنا خارج نشه و باعث تخریب بیشتر بنا بشه.

من خیلی دوست داشتم سوره حشر رو که با گچبری خاص هنرمندانه تو محراب نقش بسته رو ببینم اما متاسفانه به خاطر نبودن نور این مورد میسر نبود باشد که به زمان هودش به این موضوع رسیدگی شه.

من دوست دارم که این مسجد هم مثل تمام مساجد قدیم تو حیاطش یه حوض داشته باشه. امیدوارم هر چند نمادین این اتفاق بیافته.

تو کل حیاط به این بزرگی من فقط شاهد دو درخت بودم که از حق نگدریم یکیشون کاملا مشخصه طول عمر زیادی داره و طبق شنیده ها بیشتر از 200 سال داره و اگر تیر بسکتبال نبود تا الان این درخت سقوط کرده بود.

امیدوارم روزی برسه که اینجا منظره زیبایی از درختان و گلهای زیادی باشه که چشم انداز خیلی بکری به این بنا بده.